میگ-۲۱

• نامگذارى نظامى ناتو: فیش‌بِد ،مونگول
  

• همخانواده: اف.۷ (ج.-۷)
  

• سازنده: میکویان (اتحاد جماهیر شوروى سابق)

• ویژگی: پرتولیدترین هواپیماى جنگى جهان؛ ارزان‌ترین جنگنده ماخ ۲
  

پس از پایان جنگ کره، در زمانى که کارخانه سوخو مشغول بررسى جنگنده‏اى فراصوتى براى مقابله با جنگنده امریکایى اف.-۱۰۰ بود، دفتر طراحى میکویان-گورویچ با هدایت میکویان، طراحى هواپیماى رهگیر روزپروازى با عملکرد پروازى قوى را پیگیرى می‌کرد. نتیجه بررسی‌هاى میکویان در قالب دو پیش‏‌نمونه ساخته شد تا مقایسه دقیقى بین ویژگی‌هاى هر کدام انجام شود. پیش‏‌نمونه Ye-2A بال‌هایى شدیداً پسگرا و پیش‏‌نمونه Ye-5 بالى مثلثى (به همراه دم افقى) داشت؛ هر دو پیش‏‌نمونه به موتورهاى توربوجت دومحوره ساخت تومانسکى مجهز بودند. هر دو پیش‏‌نمونه در ۲۴ ژوئن ۱۹۵۶ بر فراز پایگاه توشینو مشاهده شدند، و ناتو آن ها را به ترتیب، فِیس‏‌پِلیت و فیش‌بد نامید. غربی‌ها تا مدت‌ها می‌پنداشتند که تولید فیس‏‌پلیت آغاز، و طرح فیش‌بد لغو شده است؛ اما در واقع، ترکیب فیش‌بد به دلیل پساى موجى ضعیف، وزن سازه‏‌اى کم، و قدرت مانور بهتر در شرایط فراصوتى، برگزیده شده بود. طرح جدید را میگ-۲۱ نامیدند، و از اواخر ۱۹۵۷ آزمایش‌هاى آن‏ را آغاز کردند. ساخت حداقل ۳۰ فروند میگ-۲۱ پیش‏‌تولید، نشانه تلاش فراوان دفتر طراحى میگ براى اجراى اصلاحات فنى قبل از شروع تولید انبوه بود.

بنا به نتایج آزمایش‌ها، موتور مورد استفاده در میگ-۲۱، کم‏‌توان‏‌تر از حد نیاز بود. بنابراین، با استفاده از موتورهاى قوی‌تر و اجراى بعضى اصلاحات دیگر، تولید اولین مدل، به نام میگ-۲۱ اف. (فیش‌بد سى.)، آغاز شد که از اواخر ۱۹۵۹ به خدمت نیروهاى مسلح شوروى (سابق) درآمد. مدل اف. هنوز براى پرواز درهمه‏‌گونه شرایط جوى بسیار ضعیف بود، و براى کاهش وزن هم توپ هوایى سمت چپ حذف شده بود. قدرت آتش مدل اف. چنان ضعیف بود که «نیروى هوایى هند» پس از دریافت اولین گروه مدل اف.، به نام میگ-۲۱ اف.ال.، ضمن افزودن یک باک بنزین اضافى، توپ هوایى سمت چپ را مجدداً نصب کرد؛ اما به‏‌هرحال، موشک‌هاى کى.-۱۳ اى. این هواپیماها، فقط براى شکار اهداف آسان مناسب بود. با وجود این ضعف‌ها، امتیازاتى مثل سادگى تعمیر و نگهدارى، کنترل‏‌پذیرى عالى، و میدان دید وسیع براى خلبان، محاسن مهمى براى میگ-۲۱ اف. بود. به همین دلیل، چکسلواکى (سابق) هم اجازه ساخت آن‏ را دریافت کرد، و با اجراى تغییراتى جزئى، به تولید مدل اف. پرداخت. در ۱۹۵۹ مدل اف. به جمهورى خلق چین هم صادر شد که الگوى ساخت ج.-۷ شد.

در ابتداى دهه ۱۹۶۰ فعالیت‌ها براى بهبود عملکرد پروازى میگ-۲۱ قوت گرفت. هدف عمده این فعالیت‌ها، بهبود بعضى از ویژگی‌هاى پرواز در همه‏‌گونه شرایط جوى بود. با گشادتر کردن دهانه ورودى هواى موتور (براى فراهم شدن فضاى مورد نیاز فرستنده-گیرنده رادار جدیدتر)، تقویت موتور، و اجراى بعضى اصلاحات دیگر، میگ-۲۱ پى.اف. ساخته شد. نمونه پیش‏‌تولید این مدل در ۱۹۶۱ براى اولین بار در مانور هوایى توشینو مشاهده شد. پیمان ناتو پیش‏‌نمونه‏‌هاى مدل پى.اف. را فیش‌بد دى. نامید؛ اما به دلیل اصلاحاتى که تا آغاز تولید انجام شد، تولیدات مدل پى.اف. را فیش‌بد ئى. نامید. اولین مدل چندمأموریته میگ-۲۱، مدل پى.اف.ام.اى. بود که دو پایه اضافه براى نصب تجهیزات در زیر بالهایش داشت. این پایه‏‌ها امکان نصب مخازن سوخت رهاکردنى و تسلیحات مناسب براى تهاجم زمینى را فراهم می‌کرد. همچنین، این مدل به صندلى پرتاب‏‌شونده صفر-صفر مجهز بود.

در ابتداى دهه ۱۹۷۰ عرضه «نسل دوم» جنگنده‏‌هاى میگ-۲۱ با مدل ام.اف. آغاز شد. این نسل جدید به موتور سبک‌ترى مجهز بود که رانش بیشترى تولید می‌کرد، و در ساختارش از آلیاژهاى تیتانیوم استفاده شده بود. با این اصلاح مهم، میگ-۲۱ قدرت پرواز با سرعت ماخ ۱/۰۶ در ارتفاع پایین و ماخ ۲/۱ در ارتفاع بالاتر از ۱۱،۰۰۰ متر را به دست آورد. «نسل سوم»، با مدل میگ-۲۱ ام.بیس آغاز شد که موتور قوی‌ترش، ۱۳/۶% توان بیشترى را با پس‏‌سوز تأمین می‌کرد. مدل ام.بیس علاوه بر موتور جدید، دستگاه‌هاى اویونیکى جدیدتر و سازه‏‌اى با استانداردهاى بهتر داشت. از مدل‌هاى متعدد دیگر، مدل‌هاى آموزشى دوسرنشینه میگ-۲۱ یو. است که ناتو آنها را مونگول نامید. همچنین مدل‌هایى از میگ-۲۱ صرفاً براى کسب رکوردهاى جهانى سرعت و سقف‏‌پرواز ساخته شده‏‌اند.

میگ-۲۱ عملکرد مناسبى در پرواز گذرصوتى دارد، و بهتر از رقباى غربی‌اش در نشست و برخاست عمل می‌کند. شعاع دور زدن میگ-۲۱ بسیار کوچک است که باعث تولید پساى زیادى می‌شود. از نظر فنى، میگ-۲۱ پیچیده‏‌تر از هواپیماهاى مشابه زمان خودش بوده، جنگنده‏‌اى چالاک است، اما مداومتش کم، و سیستم تسلیحاتش نسبتاً ضعیف است؛ همچنین، به‏‌دلیل موقعیت ورودى هواى موتور در دماغه هواپیما، عملکرد رادارش شدیداً محدود است. میگ-۲۱ همانند اسلافش (میگ-۱۵، ۱۷، و ۱۹) یک جنگنده رهگیر با سرعت اوج‌گیرى زیاد است، و تا رسیدن به محدوده درگیرى با هواپیماهاى حریف، به کنترل و هدایت یک مرکز کنترل زمینى نیاز دارد. کوچک بودن نسبى ابعاد میگ-۲۱ باعث ارزان‌تر شدن، و نیز، کاهش شعاع تشخیص آن می‌شود.

جنگنده میگ-۲۱ اولین جنگنده بال‏‌مثلثى روسى بود. این جنگنده روسى در کشورهاى چکسلواکى (سابق)، هند، و جمهورى خلق چین هم تولید شد.

• انواع مدل‌ها: MiG-21F (فیش‌بد سى.)، MiG-21F-13 (فیش‌بد دى.، با سیستم‌هاى درونى بهبودیافته)، MiG-21PF (فیش‌بد ئى.، بهبودیافته مدل اف.)،  MiG-21FL(تولید هند)، MiG-21PFS (مجهز به بالچه با سیستم دمشى)، MiG-21PFM (فیش‌بد اف.، با صندلى پرتاب‏‌شونده و سیستم‌هاى اویونیکى بهبودیافته)،  MiG-21PFMA (فیش‌بد ج.، با سازه تقویت‏‌شده بال)، MiG-21M (فیش‌بد ج.، مدل ساخت هند)،  MiG-21R (فیش‌بد اچ.، مدل شناسایى بر اساس طرح پى.اف.ام.اى.)، MiG-21MF (فیش‌بد ج.، با تغییرات ظاهرى جزئى، قادر به پرواز با سرعت ماخ ۱/۰۶ در سطح دریا و ماخ ۲/۱ در ارتفاع بالا)، MiG-21RF (فیش‌بد اچ.، مدل شناسایى تاکتیکى بر اساس طرح ام.اف.)، MiG-21S (فیش‌بد اف.)، MiG-21SMT (فیش‌بد کى.، با ظرفیت سوخت بیشتر)، MiG-21U (مونگول اى.، مدل دوسرنشینه آموزشى، با بدنه مشابه مدل اف.-۱۳)، MiG-21US (مونگول بى.، مدل دوسرنشینه آموزشى بر اساس طرح مدل ام.اف.)، MiG-21UM (مدل دوسرنشینه آموزشى)، MiG-21bis-A (فیش‌بد ال.، مجهز به موتور آر.-۲۵، با ظرفیت حمل سوخت بیشتر)،  MiG-21bis-B (فیش‌بد ان.، با سیستم‌هاى اویونیکى بهبودیافته، ساخت هند)
  

نمایشى از تکامل مدل‌هاى مختلف میگ-۲۱

• کاربران:  اتحاد جماهیر شوروى (سابق)، هند، جمهورى خلق چین، افغانستان، الجزایر، بلغارستان، کوبا، چکسلواکى، مصر، فنلاند، آلمان شرقى، مجارستان، اندونزى، عراق، کره شمالى، لهستان، رومانى، سوریه، ویتنام، یوگسلاوى
  

• تعداد تولید شده: (تا سال ۱۹۸۵) ۱۱،۴۹۶ فروند
  

• قیمت:

• مراجع:

• تاریخ آخرین بازبینی: